با خيال راحت مسافرت برويد!

عيد نوروز فرصت مناسبي براي سفرهاي طولاني است و بچه‌ها هم عاشق مسافرت در اين ايام هستند. براي اين‌كه مسافرت نوروزي به شما خوش بگذرد، اول از همه بايد سالم و سلامت باشيد. اسهال مسافرتي، شايع‌ترين بيماري مسافران در تعطيلات است. يك بيماري موذي كه بچه‌ها دچارش مي‌شوند و مي‌تواند سفر را به كام شما تلخ كند، اما خوشبختانه راه‌هاي پيشگيري از اين بيماري ساده است. گفت‌وگوي ما را با دكتر علي‌اصغر حليمي، متخصص كودكان، استاديار دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي و رئيس بخش كودكان بيمارستان شهداي تجريش بخوانيد تا اين بيماري، سفر نوروزي‌تان را خراب نكند.

شما كه صفحه‌هاي سلامت كودك را مي‌خوانيد، به احتمال زياد فرزند داريد و اين فرزند داشتن باعث مي‌شود جدا از شغل و موقعيت‌تان در محيط كار روزمره، يك نقش ويژه داشته باشيد و آن هم نقش پدر يا مادر بودن‌تان است. به همين دليل هم هست كه ما نگاهي ويژه به اين نقش شما در تعطيلات نوروز داشته‌ايم. قرار است با خواندن اين صفحه‌ها با همه چيزهايي كه به سلامت بچه‌ها در ايام نوروز مربوط مي‌شود، آشنا شويد.
يكي از شايع‌ترين بيماري‌ها در سفر كه مي‌تواند براي خانواده‌ها دردسرساز شود، بيماري اسهال مسافرتي است. گفت‌وگوي اين شماره از بخش سلامت كودك را به اين بيماري اختصاص داده‌ايم تا شما با راه‌هاي پيشگيري از آن بهتر آشنا شويد.
بچه‌ها در تعطيلات عيد دوست دارند از صبح تا شب آزاد باشند و هر كار دل‌شان خواست انجام دهند. اگر در منزل اقوام يا در سفر نباشند، دوست دارند مدام پاي تلويزيون يا كامپيوتر باشند. شب‌‌ها تا ديروقت بيدار ماندن و ظهر از خواب بيدار شدن هم يكي از اجزاي جدانشدني نوروز بچه‌هاست، ولي اين كار گاهي‌اوقات باعث مي‌شود تعطيلات آن‌ها بيشتر به كسالت و بي‌حوصلگي ختم شود. 
از طرف ديگر تغذيه كودكان در ايام عيد هم اهميت ويژه‌اي دارد و بايد به آن خيلي توجه كرد. براي والديني كه بچه‌هاي مدرسه‌اي دارند، برنامه درس و مشق بچه‌ها در دوران عيد هم اهميت پيدا مي‌كند. اين‌ها همه موضوعاتي است كه سعي كرده‌ايم در بخش سلامت كودكان به آن‌ها بپردازيم.
راستي! اگر شما تازه مادر يا پدر شده‌ايد و دوست داريد در تعطيلات عيد با قدم نو رسيده به سفر برويد، بد نيست مطلبي را كه درباره مسافرت هوايي با بچه‌هاي شيرخوار نوشته شده مطالعه كنيد.
اميدواريم نوروز 90 به شما و كودكان شما خوش بگذرد.

بزرگسالان هر وقت دچار اسهال مي‌شوند، يعني يك مشكلي در دستگاه‌ گوارش‌شان رخ داده است، ولي كودكان برعكس بزرگسالان، ممكن است با دردها يا تب‌هاي ديگر هم دچار اسهال شوند. مثلا وقتي بچه گوش‌درد يا عفونت ادراري دارد، ممكن است دچار اسهال هم بشود، ولي در عين حال اگر عفونت وارد روده كودك شود هم باعث ايجاد اسهال مي‌شود. منظور از عفونت همان ويروس‌ها، باكتري‌ها يا انگل‌ها هستند.  علت ديگري كه باعث مي‌شود كودكان مبتلا به اسهال شوند، خوردن مواد شيرين مانند آب‌ميوه‌هاي صنعتي است. در ميان اين اسهال‌ها، فقط يكي از آن‌هاست كه اسهال مسافرتي نام دارد و عامل ايجاد آن هم يك نوع باكتري است.

باكتري‌ كه بيماري اسهال مسافران را ايجاد مي‌كند، از طريق آب يا غذاي آلوده وارد بدن كودكان مي‌شود. علت اين‌كه اين بيماري در مسافرت رخ مي‌دهد آن است كه متاسفانه خانواده‌ها حين مسافرت كمتر به بهداشت كودكان اهميت مي‌دهند. استفاده از دستشويي‌هاي بين راه، شستن دست‌ها با آب آلوده يا آشاميدن آب غيربهداشتي و غذا خوردن در رستوران‌هاي جاده‌اي و غيربهداشتي و آلوده همه از دلايل بروز اين بيماري هنگام مسافرت هستند.

1 - شستن‌دست‌ها با آب و صابون، به‌ويژه بعد از دستشويي رفتن و قبل از غذا خوردن، مي‌تواند تا 7 برابر ميزان انتقال ميكروب بيماري اسهال مسافران را كاهش دهد. 
2 - علت اصلي اسهال مسافرتي خوردن آب و غذاي آلوده است. براي پيشگيري از اين بيماري شعار جالبي وجود دارد: «بجوشان، بپز، پوست بكن، يا اصلا فراموشش كن.» اين شعار به شما يادآوري مي‌كند كه چطور از ابتلا به اين بيماري دور بمانيد.
3 - علايم اسهال مسافرتي بلافاصله بعد از خوردن غذا شروع نمي‌شوند. شروع اسهال ممكن است از 12 ساعت تا 3 روز بعد از خوردن غذاي آلوده يا آب آلوده طول بكشد. بنابر اين شما نمي‌توانيد دقيقا حدس بزنيد كه كدام غذا آلوده بوده است. بهترين راه اين است كه در انتخاب غذا و رستوران احتياط كنيد.

ممكن است شما به همراه خانواده‌تان در يك رستوران بين راه غذا خورده باشيد. اگر اين غذا آلوده باشد، چند ساعت بعد از صرف غذا يا حتي چند روز بعد از آن، علائم بيماري شروع مي‌شود؛ فرزند شما دچار اسهال آبكي و زيادي مي‌شود كه خوني نيست. همچنين كودك دچار دل‌درد، حالت تهوع و استفراغ مي‌شود. ممكن است تب مختصري هم پيدا كند، ولي اغلب كودكاني كه به بيماري اسهال مسافرتي دچار مي‌شوند، تب ندارند.  اين بيماري در عرض 3 تا 5 روز و نهايتا يك‌هفته خودبه‌خود خوب مي‌شود اما مهم‌ترين مشكلي كه براي كودك ايجاد مي‌كند، اين است كه كودك دچار كم‌آبي مي‌شود، يعني اشك كودك كم مي‌شود، چشم‌هاي او گود مي‌افتد، عطش شديد به آب دارد و حتي در موارد شديد ممكن است دچار بي‌حالي و ضعف هم بشود. بنابر‌اين اسهال مسافرتي خودبه‌خود خطرناك نيست بلكه كم شدن آب بدن كودك خطرناك است.

مهم‌ترين درمان اين بيماري برطرف كردن كم‌آبي است و مهم‌ترين كار مادر جايگزين كردن مايعات از دست رفته است. بنابر‌اين هر خانواده‌اي كه كودك دارد، بايد موقع مسافرت با خودش پودر سرم خوراكي يا ORS را به همراه داشته باشد. اگر مادر متوجه شد، كودك دچار علائم كم‌آبي شده، مثلا عطش شديد به آب دارد، بايد يكي از پودرهاي سرم خوراكي را در يك ليتر آب جوشيده سرد شده حل كند و هر بار كودك دچار اسهال شد، حدود نصف استكان از اين سرم را به او دهد.
 همچنين مي‌تواند از مايعات تميز مانند دوغ، آب، چاي كم‌رنگ و سوپ براي جايگزيني آب از دست رفته بدن كودك استفاده كند ولي آبميوه يا نوشابه نبايد به كودك داده شود چون اين مواد اسهال را بيشتر مي‌كنند.

براي درمان اسهال كودكان، بايد اول نوع بيماري معلوم شود و اين موضوع را پزشك معلوم كند. 
مثلا ممكن است اين اسهال از نوع ويروسي باشد و نيازي به آنتي‌بيوتيك نداشته باشد بنابر اين مادران نبايد خودسرانه آنتي‌بيوتيك يا داروهاي ديگر را به كودك بدهند. همچنين استفاده از داروهاي سركوب‌كننده استفراغ يا ضد‌اسهال مثل دي‌سيكلومين كه روده كودك را فلج مي‌كند، در كودكان ممنوع است چون هم مانع از دفع به موقع ميكروب‌ها از بدن مي‌شود و هم براي كودكان عوارض بدي دارد.

كودكي كه دچار اسهال شده بايد غذاي مناسب دريافت كند تا وزنش كم نشود. ماست يك غذاي بسيار خوب براي اين مواقع است. برنج، گوشت، ماكاروني، سيب‌زميني، ماهي، تخم مرغ، غلات، حبوبات، موز، سيب يا هويج پخته هم باعث مي‌شوند كودك وزن از دست ندهد و انرژي او هم براي مبارزه با بيماري تامين شود. در مقابل، آبميوه، نوشابه، ميوه‌هاي خام و سبزي نبايد به كودك داده شود چون اسهال او را بيشتر مي‌كند.

با اين‌كه گفتيم اين بيماري خودبه‌خود خوب مي‌شود اما يكسري از علائم هستند كه درصورت اتفاق افتادن‌شان بايد هر چه زودتر كودك را به نزد پزشك ببريد. اگر دفعات اسهال زياد باشد، حجم اسهال زياد باشد، اسهال خوني باشد، كودك تب داشته باشد يا عطش به آب داشته باشد، يا اين‌كه بي‌حال بوده و قادر به شير خوردن يا غذا خوردن نباشد، بايد بلافاصله به پزشك مراجعه كرد. پزشك براساس آزمايش مدفوع نوع اسهال را تشخيص داده و براي آن دارو تجويز مي‌كند. 

چون بيماري اسهال مسافرتي دركودكان به‌دليل رعايت نكردن بهداشت رخ مي‌دهد، بنابر‌اين بهترين راه براي پيشگيري از آن رعايت موارد بهداشتي است. مثلا هيچ ‌وقت نبايد آبي را كه از سالم بودن آن مطمئن نيستيد، به بچه‌ها بدهيد. براي بچه‌هاي كوچك‌تر و شيرخواران توصيه مي‌شود كه مادر آب جوشيده سرد شده را به همراه خود داشته باشد و مثلا براي درست كردن شيرخشك از اين آب استفاده كند. نكته مهم ديگر اين‌كه در جايي كه از بهداشت آن مطمئن نيستيد غذا نخوريد. بهترين كار آن است كه حين مسافرت غذايي را كه مناسب است در منزل تهيه كنيد و به همراه خودتان داشته باشيد.  اما مهم‌ترين راه پيشگيري از اين بيماري شستن دست‌ها با آب و صابون است.  براي كودكان زير 2 سال هم خوردن شير مادر از ابتلا به اين بيماري جلوگيري مي‌كند. توجه به بهداشت عمومي هم براي جلوگيري از انتشار و سرايت اين بيماري بسيار مهم است مثلا اگر مادر پوشك بچه را عوض مي‌كند، بايد آن را در يك پلاستيك در بسته گذاشته و داخل سطل زباله بيندازد تا عفونت پخش نشود. 

برعكس اسهال، بعضي از بچه‌ها در سفر دچار يبوست مي‌شوند. مصرف تنقلات و آجيل، ‌تحرك نداشتن كودكان در طول مسير، كاهش مصرف ميوه‌ها و سبزيجات و مايعات همه از عواملي هستند كه در روزهاي مسافرت باعث ايجاد يبوست در كودكان مي‌شوند. براي آن‌كه از اين مشكل پيشگيري كنيد، بايد كاري كنيد زمان غذا خوردن كودك مطابق نظم روزهاي عادي باشد، كودك به موقع بتواند به دستشويي برود و همچنين ميوه و سبزي به ميزان كافي مصرف كند. در آخر نيز بايد به كودك اجازه تحرك و جنب و جوش بيشتري بدهيد.