سِور یا اپی فیز، بیماری دردناک کودکان

با آنکه نام آن کمی ترسناک به نظر می رسد، ولی بیماری سور (Sever's disease) جراحت شایعی در قسمت پاشنه پای کودکان است. این بیماری ممکن است دردناک باشد، ولی درد آن موقتی است و هیچ اثر بلندمدتی ندارد.

"بیماری سِوِر" که "اپی فیز استخوان پاشنه" (calcaneal apophysitis) هم نامیده می شود، اختلال دردناک استخوانی است که ناشی از التهاب (ورم) صفحه رشد در پاشنه است. یک صفحه رشد که صفحه سراستخوانی هم نامیده می شود، بخشی در انتهای استخوان در حال رشد است که سلول های غضروفی با گذشت زمان تبدیل به سلول های استخوانی می شوند. بدین ترتیب صفحه های رشد گسترش می یابند و جوش می خورند و استخوان بدین شکل رشد می کند.

بیماری سور دلیل شایع و متداول درد پاشنه در کودکان در حال رشد است، به خصوص آنهایی که از لحاظ جسمی فعال هستند. این بیماری معمولاً در نوجوانی رخ می دهد و یک دوره 2 ساله در اوایل بلوغ دارد، یعنی در میان دختران در سن 8 تا 13 سالگی و در میان پسران در 10 تا 15 سالگی شایع است. بیماری سور به ندرت در افراد بزرگسال دیده می شود زیرا تا 15 سالگی پشت پاشنه رشد خود را کرده است و پاشنه سفت شده است و استخوان ها بهم جوش خورده و استخوان بالغی را تشکیل داده اند.
 

بیماری سور شبیه بیماری اسگود-شلاتر (Osgood-Schlatter disease) است که در آن بیماری استخوان های زانوها تحت تأثیر قرار می گیرند.

دلایل

در دوره رشد اوایل بلوغ، استخوان پاشنه (که کالکانئوس هم نامیده می شود) گاهی سریعتر از عضلات و تاندون های پا رشد می کنند. این باعث می شود که عضلات و تاندون ها کشیده شوند و پاشنه زیاد انعطاف پذیر نباشد و به صفحه رشد فشار وارد شود. تاندون آشیل (که وتر پاشنه هم نامیده می شود) قویترین و بلندترین تاندون بدن است که صفحه رشد را به پاشنه وصل می کند. با گذشت زمان و کشیدگی تکرارشونده تاندون آشیلی که خودش کشیده شده است، به صفحه رشد آسیب می زند و موجب ورم، نرمی و درد بیماری سور می شود.

چنین کششی معمولاً ناشی از فعالیت های جسمانی و ورزش هایی است که در آنها دویدن و پریدن وجود دارد، به خصوص ورزش هایی که روی سطوح سخت انجام می شوند، مانند دو و میدانی، بسکتبال، فوتبال و ژیمناستیک.

بیماری سور ممکن است از ایستادن به مدت طولانی نیز ناشی شود، زیرا فشار دائمی روی پاشنه وارد می شود. کفش های نامناسب هم بخاطر نداشتن تکیه گاه مناسب یا تودوزی راحت برای پا یا مالیده شدن به پشت پاشنه، ممکن است موجب این بیماری شوند. با آنکه بیماری سور ممکن است در هر کودکی دیده شود، ولی موارد زیر احتمال ابتلا به آن را افزایش می دهند:

•    پای خمیده (پایی که هنگام راه رفتن در قسمت قوزک به داخل خم می شود) که موجب کشیدگی و خمش تاندون آشیل می شود و در نتیجه کشیدگی صفحه رشد پاشنه بیشتر می شود؛

•    کف پای صاف یا با قوس زیاد که بر زاویه پاشنه در داخل پا اثر می گذارد و موجب کشیدگی یا کوتاه شدن تاندون آشیل می شود؛

•    سندروم پای کوتاه (یک پا کوتاهتر از پای دیگر است)، که باعث می شود پای کوتاهتر به پائین خم شود تا به زمین برسد و بر تاندون آشیل فشار می آورد؛

•    اضافه وزن یا مرض چاقی (اوبزیته) که فشار وزن روی صفحه رشد وارد می شود.

نشانه ها و علائم

واضح ترین نشانه بیماری سور، درد یا نرمی در یکی یا هر دوی پاشنه ها است که معمولاً در قسمت پشت پاشنه است. این درد ممکن است به کناره ها یا زیر پاشنه هم برسد.

کودک مبتلا به این بیماری ممکن است مشکلات زیر را هم داشته باشد:

•    ورم یا قرمزی پاشنه

•    مشکل در راه رفتن

•    ناراحتی یا سفتی پاها بعد از بیدار شدن از خواب

•    احساس ناراحتی هنگام فشردن دو طرف پاشنه

•    راه رفتن غیرعادی مانند لنگیدن یا روی سرپنجه راه رفتن برای اجتناب از فشار وارد کردن به پاشنه

نشانه ها معمولاً هنگام فعالیت یا پس از آن بدتر می شوند و با استراحت بهبود می یابند.
 

تشخیص

پزشک معمولاً بر اساس نشانه هایی که بیمار می دهد، می تواند تشخیص بدهد که آیا کودک بیماری سور دارد یا خیر. برای تأیید تشخیص، پزشک پاشنه ها را معاینه می کند و در مورد سطح فعالیت او و شرکت در فعالیت های ورزشی سوال می پرسد. همچنین تست فشردن پشت پاشنه از هر دو طرف را انجام می دهد تا ببیند که چه چیزی عامل درد است. همچنین از کودک می خواهد تا روی سرپنجه بایستد و ببیند که آیا درد دارد یا خیر. آزمایشات اشعه ایکس معمولاً در تشخیص بیماری سور کمک کننده نیستند، ولی پزشک معمولاً آن را تجویز می کند تا مطمئن شود که درد ناشی از شکستگی نیست. بیماری سور در عکس های اشعه ایکس دیده نمی شود.

درمان

هدف اولیه و فوری در درمان این بیماری، تسکین درد است. زیرا نشانه های آن معمولاً با فعالیت بیشتر بدتر می شوند، بنابراین درمان اصلی برای بیماری سور، استراحت است که به تخفیف فشار بر استخوان پاشنه کمک می کند و ورم و درد آن را کاهش می دهد.

به توصیه پزشک کودک باید بخشی از یا کل فعالیت هایی که موجب درد می شوند را قطع کند تا نشانه های این بیماری از بین بروند، مهمتر از همه اینکه کودک نباید با پای برهنه روی سطوح سخت بدود زیرا ضربه شدیدی به پا وارد می شود که درد و ورم پاشنه را بیشتر می کند. کودک می تواند ورزش هایی که به پاشنه فشار وارد نمی کنند، مانند شنا و دوچرخه سواری انجام دهد.

پزشک ممکن است برای کودکی که بیماری سور دارد موارد زیر را تجویز کند:

•    انجام نرمش های مخصوص پا و تقویت عضلات و تاندون های پا

•    بالا بردن و یخ گذاشتن (داخل حوله و نه مستقیماً روی پوست) روی پاشنه مجروح به مدت 20 دقیقه و دو تا سه بار در روز، حتی روزهایی که درد زیاد نیست، برای کاهش ورم

•    مصرف داروی بدون نسخه برای کاهش درد و ورم، مانند استامینوفن یا ایبوپروفن

نکته مهم: برای تسکین درد، نباید به کودک آسپیرین داد زیرا ریسک ابتلا به سندروم ری وجود دارد.

در مواردی که درد شدید است، ممکن است پزشک توصیه کند که کودک به مدت 2 تا 12 هفته پایش را گچ بگیرد تا پا ثابت بماند و بهبود یابد.
 

بهبود و بازگشت بیماری

یکی از مهمترین چیزهایی که باید در مورد بیماری سور بدانید این است که با مراقبت درست، این وضعیت معمولاً ظرف 2 هفته تا 2 ماه از بین می رود و بعداً در زندگی فرد مشکلی ایجاد نمی کند. هرچه زودتر این بیماری درمان شود، روند بهبود آن سریعتر است. بیشتر کودکان بعد از ناپدید شدن درد و نشانه های دیگر، بدون هیچ مشکلی به فعالیت فیزیکی خود ادامه می دهند.

با آنکه بیماری سور خیلی زود درمان می شود، ولی اگر اقدامات بلندمدت برای محافظت از پاشنه در سال های رشد کودک صورت نگیرند، این بیماری عود خواهد کرد. یکی از مهمترین اقدامات این است که کودک کفش های مناسب بپوشد. کفش های مرغوب موجب کاهش فشار به پاشنه شده و از پا و پاشنه مراقبت می کنند. ممکن است پزشک کفش های پشت باز یا صندل تجویز کند که به پشت پاشنه مالیده نشود. کفش های سنگین یا پاشنه بلند نباید پوشیده شود. اقدامات پیشگیرانه دیگر شامل تمرینات کششی و گذاشتن یخ روی پاشنه بعد از فعالیت می شوند.