عادتهای نا خوشایندكوچولو ها
دوران كودكی مثل بزرگسالی با استرس و فشارهای روانی گوناگون توام است. هر كودك باید سعی كند روشی را برای كاستن هیجانات و عواطف تند خود انتخاب كند كه هم باعث راحتی و آسایش و آرامش خیالش شود و هم مورد قبول جامعه و خانواده و شخصیت خود او باشد.
بیشتر بچهها عاداتی مخصوص به خودشان دارند از قبیل ناخن جویدن و یا مكیدن انگشتان. علل عمده این عادات عبارتند از:
الف) فشارهای عصبی و عصبانیت ناشی از فشارهای روحی و اضطراب و استرس.
ب) تقلید از دیگران كه به صورت عادت در آمده باشد.
ج) دلواپسی. موقعیتهای ترسآور و بلاتكلیفی و...
چه چیز عادت است؟
عادت یك الگوی رفتاری است كه تا وقتی كه كودكتان تقریبا بدون فكر و اختیار آن را انجام میدهد مرتبا اتفاق میافتد.
اگر بچهها كاری را مدام تكرار كنند به عنوان مثال موهایشان را بارها و بارها بكشند این یك عادت به حساب میآید.
در اغلب موارد عادات كودكان سبب نوامیدی و آزار والدین میشود اما معمولا جای هیچ نگرانی نیست.
عادات كودكان معمولا شامل لمس كردن و یا ور رفتن با قسمتی از صورت یا بدنشان است.
تعدادی از عادات معمول و متداول در بچهها عبارتند از:
مكیدن یكی از انگشتان.
جویدن ناخنها یا كندن پوست اطراف آنها.
پیچاندن یا كشیدن موها.
جویدن اشیا از قبیل مداد و لباسهایشان.
دندان قروچه.
چرا این عادات در كودكان ایجاد میشوند؟
عادتها میتوانند مایه تسلی و آرامش كودكان شوند. مكیدن مثال خوبی در این زمینه است. به محض اینكه كودكان نوپا مرحله نوزادی را پشت سر میگذارند عادتهایی نظیر انگشت مكیدن میتواند راهی برای تسكین استرس و اضطراب در آنها باشد. اما استرس و اضطراب همیشه دلیل بر عادات كودكان نیست.
گاهی این عادات متعاقب ملالت و خستگی در افراد ایجاد میشوند. یعنی این رفتار عادت گونه میتواند یك منبع سرگرمی برای كودك باشد. برای مثال یك مطالعه در زمینه جویدن ناخن در كودكان نشان میدهد وقتی كه آنها در حال تماشای تلویزیون هستند یا هیچ كاری انجام نمیدهند نسبت به وقتی كه احساس تشویش و نگرانی میكنند این عادت در آنها متداولتر است.
گاهی اوقات عادتها رفتارهایی هستند كه شروعشان با دلایل كاربردی و مفید همراه است ولی با اتمام آن دلایل این عادات از بین نرفته و همچنان ادامه مییابند برای مثال بچههای كوچك وقتی كه سرما میخورند اغلب بینیشان را به منظور تمییز كردن بالا میكشند اما عادت بالا كشیدن بینی حتی با تمام شدن سرما خوردگی هم در بعضی از آنها باقی میماند.
نكته دیگر حائز اهمیت این است كه خود شما والدین عزیز یك الگوی بسیار موثر برای كودكتان هستید كه نقش بسیار زیادی در این زمینه خواهید داشت. اگر دیدید كودكتان یك عادت را شروع كرد احتمالا باید از خودتان بپرسید كه آیا این یكی از عادتهای خودتان هست یا نه. برای مثال مطالعات نشان دادهاند كه عادت ناخن جویدن در یك خانواده میتواند نسل به نسل تكرار شود.
بعضی از بچهها عادات و رفتارهایی غیرمتداول دارند كه گرچه به نظر میرسد با آنها احساس راحتی میكنند اما اندكی غیرمعمول به نظر میرسند از جمله عادات غیرمتداول میتوان از تكان و جنبش بدن چرخش سر و یا كوبیدن سر به جایی نام برد كه معمولا در سنین 18 ماهگی به خودی خود از بین خواهند رفت.
شكستن عادتها
راهكارهایی برای كمك به ترك عادت كودكان
یك یادآوری ملایم و مهربانانه میتواند كافی باشد. دقت كنید كه لحن گفتار شما در حرف شنوی كودك بسیار موثر خواهد بود. عصبانیت و واكنش غیر صحیح از جانب شما ممكن است او را در انجام عادتش حریصتر كند.
گاهی اوقات تمركز و حساسیت بیش از حد روی یك عادت و توجه زیادی معطوف آن نمودن ممكن است اوضاع را بدتر و وخیمتر كند. اما همه اینها بستگی به این دارد كه كودكتان در برابر توجه و واكنش شما چه احساسی دارد و چه واكنشی نشان میدهد.
سعی كنید فرزندتان را در طول اوقات فراغت و استراحتش به انجام كار دیگری تشویق نمایید. برای مثال میتوانید او را به بازی كردن با یك اسباب بازی كه قسمتهای متحرك و جداشونده دارد مثل پازل و یا خانهسازی و یا حتی گیمهای دستی تشویق كنید.
سعی كنید بفهمید كه چرا كودكتان این عادت را انجام میدهد و بسته به آن چارهای دیگر بیندیشید. مثلا اگركودك از شدت داشتن ادرار و یا مدفوع به خود میپیچد وخود را تكان میدهد اما از رفتن به دستشویی امتناع میورزد به جای اینكه فقط به گفتن اینكه برو به دستشویی اكتفا كنید میتوانید بگویید فكر نمیكنی نیاز به رفتن به دستشویی داری؟ فكر كن و به من بگو.
عادتها گاهی به صورت جفت به جفت با هم میآیند مثلا مكیدن انگشت و كشیدن یا پیچاندن موها و اگر شما موفق شوید كودك را به ترك یكی از آنها وادارید دیگری به خودی خود متوقف خواهد شد. در مورد این مثال اگر مكیدن انگشت را در كودك متوقف كنید دست از كشیدن موهایش نیز برخواهد داشت.
تمجید و تحسین كردن كودك در ترك عادات بسیار موثر خواهد بود.
چه موقع باید در مورد عادات كودكان نگران شد و راهكارهای خاصی برای ترك آنها جستجو نمود؟
در حدود 3 سالگی مكیدن انگشتان و مخصوصا انگشت شست برای رشد و نمو دندانها ایجاد مشكل خواهد كرد. اگر كودكتان در این سنین هنوز به این عادت وابسته است با پزشك و یا یك داروساز در مورد بكارگیری سایر شیوهها صحبت كنید. از قبیل مشمعهای چسبدار و یا محلولهای رنگی كه روی انگشت كودك زده میشود و در صورت خوردن آن مشكلی برای كودك ایجاد نمیشود.
اگر نگرانید كه مكیدن انگشت مشكلی برای فرزندتان ایجاد كند میتوانید نزد دندان پزشك رفته و در مورد بكارگیری یك حائل سقف دهان با او مشورت نمایید. این وسیله مك زدن به انگشت شست و سایر انگشتان را برای كودك مشكل خواهد نمود.
اگر حدس میزنید كه تشویش و اضطراب یا نگرانی ممكن است دلیلی برای عادت كودكتان باشد در وهله اول باید به دلیل این اضطراب و نگرانی رسیدگی نمایید. با پزشكتان در مورد مراجعه به یك متخصص مشورت كنید. مطمئنا یك روانپزشك راهكارهای علمیتر و مناسبتری در حل این مشكل به شما ارائه خواهد نمود.
عادت یا تیك عصبی راههای تشخیص این دو از یكدیگر؟
در اینجا به ذكر راهكارهایی جهت كمك به بهبودی برخی اختلالات عادتی در كودكان میپردازیم:
ناخن جویدن:
یك اختلال عادتی در كودكان زیر 6 سال میباشد.
توصیههای لازم جهت بهبودی اختلال جویدن ناخن در كودكان:
الف) به جای پرداختن به عمل شخص به خود او توجه كنید و علت را از بین ببرید.
ب) توجه به بهداشت روانی كودك.
پ) پرداختن به فعالیتهای مورد علاقه كودك مثل فعالیتهای علمی فرهنگی هنری و ورزشی.
ت) تقویت كردن روحیه مثبت در فرزندان.
ث) پاداش و تحسین در صورت ترك اختلال مزبور.
ج) ریشه ناراحتی مثل اضطراب ترس شرم احساس حقارت و... را شناسایی و رفع كنید.
چ) از سرزنش و تنبیه كودك بپرهیزید.
ح) برای پیشگیری از بیماریهای عفونی مثل اسهال و بیماریهای انگلی ناخنهای كودك را كوتاه و تمیز نگه دارید.
خ) به علت جویدن ناخن در كودك ایجاد استرس و ترس نكنید زیرا باعث تشدید این امر میشود.
د) عدم استفاده از داروهای تلخ و بدمزه روی ناخنهای كودك به علت تاثیر روانی آن روی كودك و ایجاد تنفر از دارو و پزشك در او.
ذ) زمانی كه دست فرزندتان به سوی دهانش میرود دقت كنید كه محركهایی را كه باعث این عمل شده ارزیابی و شناسایی كنید.
ر) یك مشغولیت فرعی برای كودك ایجاد كنید مثل خمیر بازی، توپ بازی، پازل، كاردستی، نقاشی خانهسازی و...
ز) به كودك انگیزههای مثبت برای ترك جویدن ناخن بدهید مانند وعده هدیهای زیبا مثل لاك، یك جفت دستكش یا یك حلقه یا انگشتر زیبا برای دختران و برای پسرها ناخنگیر، ذره بین برای دیدن ناخنها و...
ژ) از دستهای كودك عكس بگیرید تا با مقایسه آنها در طول دوره ترك عادت و پس از بهبود وضعیت ناخنها آشكار شود.
مكیدن انگشت شست در كودكان:
به طور كلی مكیدن انگشت شست در كودكان و خردسالان امری طبیعی است. این كار باعث آرامش آنها میشود.
الف) در ماههای اول زندگی شیر خوار از دندانگیر استفاده كنید.
ب) زمان شیر خوردن و مكیدن شیشه شیر را زیاد كنید. برای این كار میتوانید از سر شیشه با سوراخ كوچكتر استفاده كنید.
پ) برای ترك عادت كودك به او فشار نیاورید و از تذكرهای پی در پی بپرهیزید.
ت) حمایت روانی باعث میشود كه كودك در ناملایمات و سختیها و نگرانیها مقاومت و تحمل بیشتری پیدا كند.
ث) از استفاده مواد تلخ و بد مزه و تند بروی انگشت دست بپرهیزید.
ج) از او بخواهید در مورد مشكلات یا نگرانیهایش با شما صحبت كند.
چ) سعی كنید ساعتهای طولانی دستهای كودك را مشغول نگه دارید. كارهایی مانند نقاشی سفالگری، كاردستی و... میتواند موثر باشد.
ح) تماس بدنی، نوازش و آرامش دادن از نگرانیها و اضطراب او میكاهد.
خ) هنگامی كه كودك انگشتش را میمكد بدون اشاره به این مطلب او را جلوی آینه ببرید.
د) هیچ گاه دچار احساس ناكامی و شكست نشوید زیرا این حس به كودكتان منتقل میشود. با افكار مثبت خود روحیه عزت نفس و خود باوری را در فرزندتان تقویت نمایید.
ذ) اگر كودك به سنی رسیده باشد كه بتواند تمرینهای آرامسازی، تنفسهای عمیق و تمرین رهاسازی عضلات و تمرینهای یوگا را انجام دهد با او به این تمرینها بپردازید.
ر) این عمل را تا حدودی نادیده بگیرید. اظهار نظر چه مثبت و چه منفی در این مورد مشكل را تشدید مینماید.
ز) هنگام مكیدن شست او را در آغوش نگیرید. برعكس بعد از توقف مكیدن شست این كار را انجام دهید.
ژ) بهداشت انگشتان دست كودك را رعایت نمایید.
الف) ابتدا ریشه و علت نگرانی كودك از آلودگی دستها یا وسایلش را جستجو كنید.
ب) در مورد نظم و ترتیب بیش از حد از كودك بپرسید چرا ردیف بودن وسایل روی میز و یا سر جای خاص قرار گرفتن وسایل در كمد و... برایش اهمیت زیادی دارد؟
پ) با عقاید نادرست كودك مقابله كنید. به او بگویید با خود تكرار كند كه یك آلودگی كوچك روی دست من برایم زیانی ندارد.
ت) داستانی برایش تعریف كنید و در آن داستان مطرح كنید كه قهرمان اصلی آن هر وقت عصبانی میشد یا ناراحتی فكری داشت مشغول شستن میشد و آنقدر این عمل را تكرار میكرد كه روزش تمام میشد و از تمام فعالیتها و تفریحات خود باز میماند.
ج) فهرستی از رفتارهای منطقی و عاقلانه تهیه كنید و در اختیارش قرار دهید و به ازای انجام هر مورد به او پاداش دهید. به طور مثال لیست مورد نظر میتواند شامل موارد زیر باشد: شستن دستها قبل از هر وعده غذایی، تمیز و مرتب كردن اتاق دو بار در هفته به جای دو بار در روز و...